Czy zamiennik cukru powoduje raka? Analiza najnowszych badań naukowych

Zamienniki cukru stały się nieodłącznym elementem diety wielu osób, które chcą ograniczyć spożycie kalorii lub kontrolować poziom glukozy we krwi. Jednak w ostatnich latach pojawiło się wiele kontrowersji dotyczących bezpieczeństwa tych substancji, szczególnie w kontekście potencjalnego związku z rozwojem nowotworów. W tym artykule przeanalizujemy najnowsze badania naukowe, które rzucają światło na pytanie: czy zamiennik cukru powoduje raka?

Aspartam a ryzyko nowotworów – co mówią najnowsze badania

Aspartam, odkryty w 1965 roku, jest intensywnym sztucznym słodzikiem o słodyczy około 200 razy większej niż sacharoza. Jest stosowany jako dodatek do ponad 6000 produktów spożywczych na całym świecie [1]. Przez lata był uznawany za bezpieczny, jednak najnowsze badania rzucają nowe światło na jego potencjalne zagrożenia.

W lipcu 2023 roku Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) zaklasyfikowała aspartam jako „możliwy kancerogen dla człowieka” (grupa 2B). Klasyfikacja ta oznacza, że istnieją ograniczone dowody na rakotwórczość tej substancji u ludzi, ale mocniejsze dowody z badań na zwierzętach [2]. Decyzja ta wywołała falę niepokoju wśród konsumentów i skłoniła naukowców do głębszej analizy dostępnych danych.

Badania laboratoryjne dostarczają coraz więcej danych na temat wpływu słodzików na organizm

Badanie NutriNet-Santé opublikowane w 2022 roku, w którym przez prawie osiem lat obserwowano ponad 100 tysięcy uczestników, wykazało niepokojące zależności. Zaobserwowano, że wysokie spożycie aspartamu wiąże się z 15% wzrostem ryzyka rozwoju nowotworów ogółem, 22% wzrostem ryzyka raka piersi oraz 15% wzrostem ryzyka rozwoju nowotworów związanych z otyłością [3].

Kolejne badanie opublikowane w International Journal of Cancer w 2023 roku wykazało, że u osób z cukrzycą, które spożywają duże ilości aspartamu, ryzyko rozwoju raka żołądka jest dwukrotnie wyższe w porównaniu do osób, które używały tego słodzika w niewielkich ilościach [4]. Należy jednak podkreślić, że nie wszystkie badania potwierdzają te zależności, co wskazuje na potrzebę dalszych, bardziej szczegółowych analiz.

Erytrytol a rak – co mówią badania kliniczne

Erytrytol jest naturalnym zamiennikiem cukru o zerowym indeksie glikemicznym

Erytrytol, należący do grupy polioli, jest naturalnie występującym cukrem alkoholowym, który zyskał popularność jako zamiennik cukru ze względu na zerowy indeks glikemiczny i brak kalorii. Przez lata był uważany za jeden z bezpieczniejszych zamienników cukru, jednak najnowsze badania erytrytolu budzą pewne obawy.

Badanie opublikowane w Nature Medicine w 2023 roku wykazało, że podwyższony poziom erytrytolu we krwi może być związany ze zwiększonym ryzykiem zdarzeń sercowo-naczyniowych [5]. Choć badanie to nie dotyczyło bezpośrednio ryzyka nowotworowego, zwróciło uwagę na potrzebę dokładniejszej oceny bezpieczeństwa tego słodzika.

W kontekście potencjalnego związku z rakiem, dostępne dane naukowe nie dostarczają jednoznacznych dowodów na rakotwórczość erytrytolu. Badania na zwierzętach nie wykazały zwiększonego ryzyka nowotworów nawet przy wysokich dawkach tego słodzika [6]. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) uznaje erytrytol za bezpieczny dodatek do żywności, bez określonego dziennego limitu spożycia.

Produkty słodzone erytrytolu są często reklamowane jako zdrowsza alternatywa dla cukru

Warto jednak zauważyć, że badania nad długoterminowymi skutkami spożywania erytrytolu są nadal ograniczone. Większość dostępnych danych pochodzi z krótkoterminowych badań lub badań na zwierzętach, co utrudnia pełną ocenę potencjalnego ryzyka dla zdrowia człowieka w perspektywie wieloletniej [7].

Inne zamienniki cukru – które są bezpieczne?

Na rynku dostępnych jest wiele różnych zamienników cukru o zróżnicowanych właściwościach

Oprócz aspartamu i erytrytolu, na rynku dostępnych jest wiele innych zamienników cukru. Przyjrzyjmy się najnowszym badaniom dotyczącym ich bezpieczeństwa w kontekście potencjalnego ryzyka nowotworowego.

Stewia – naturalny zamiennik o kontrowersyjnej historii

Stewia (Stevia rebaudiana) jest roślinnym słodzikiem, który zyskał popularność jako naturalny zamiennik cukru. Glikozydy stewiolowe, odpowiedzialne za słodki smak, są około 200-300 razy słodsze niż sacharoza. Badania naukowe nie wykazały związku między spożyciem stewii a zwiększonym ryzykiem nowotworów [8].

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) uznał glikozydy stewiolowe za bezpieczne i ustalił akceptowalne dzienne spożycie (ADI) na poziomie 4 mg/kg masy ciała. Stewia jest często polecana jako bezpieczniejsza alternatywa dla sztucznych słodzików, szczególnie dla osób z cukrzycą lub nadwagą [9].

Stewia jest pozyskiwana z liści rośliny Stevia rebaudiana

Ksylitol – słodzik o dodatkowych korzyściach zdrowotnych

Ksylitol, podobnie jak erytrytol, należy do grupy polioli. Jest naturalnie występującym cukrem alkoholowym o słodyczy zbliżonej do sacharozy, ale o 40% mniejszej kaloryczności. Badania nie wykazały związku między spożyciem ksylitolu a zwiększonym ryzykiem nowotworów [10].

Co więcej, ksylitol wykazuje właściwości przeciwbakteryjne i jest szczególnie znany z korzystnego wpływu na zdrowie jamy ustnej. Regularne stosowanie produktów zawierających ksylitol może zmniejszać ryzyko próchnicy zębów [11]. EFSA nie określiła limitu dziennego spożycia ksylitolu, uznając go za bezpieczny dodatek do żywności.

Ksylitol jest często stosowany w produktach do higieny jamy ustnej ze względu na właściwości przeciwpróchnicze

Sukraloza – kontrowersyjny słodzik nowej generacji

Sukraloza jest sztucznym słodzikiem około 600 razy słodszym od sacharozy. W przeciwieństwie do aspartamu, jest stabilna w wysokich temperaturach, co czyni ją popularnym dodatkiem do wypieków. Badania dotyczące bezpieczeństwa sukralozy przynoszą mieszane wyniki [12].

Niektóre badania na zwierzętach sugerują, że sukraloza może wpływać na mikroflorę jelitową i metabolizm glukozy. Badanie opublikowane w International Journal of Occupational and Environmental Health w 2016 roku wykazało zwiększone ryzyko nowotworów u myszy karmionych sukralozą [13]. Jednak EFSA i FDA nadal uznają sukralozę za bezpieczną, z ADI ustalonym na poziomie 15 mg/kg masy ciała.

Sukraloza jest często stosowana w napojach dietetycznych i produktach o obniżonej kaloryczności

Jak wybierać zamienniki cukru? Praktyczne wskazówki

Czytanie etykiet jest kluczowe przy wyborze produktów z zamiennikami cukru

Wobec sprzecznych doniesień naukowych, konsumenci często czują się zagubieni przy wyborze zamienników cukru. Oto kilka praktycznych wskazówek, które pomogą dokonać świadomego wyboru:

Umiar jako złoty środek

Niezależnie od wybranego zamiennika cukru, kluczowy jest umiar w jego spożywaniu. Nawet substancje uznawane za bezpieczne mogą wywoływać niepożądane efekty przy nadmiernym spożyciu. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) określa akceptowalne dzienne spożycie (ADI) dla większości słodzików, które warto brać pod uwagę [14].

Dla aspartamu ADI wynosi 40 mg/kg masy ciała dziennie. Oznacza to, że osoba ważąca 70 kg musiałaby wypić 9-14 puszek napoju słodzonego aspartamem dziennie, aby przekroczyć ten limit. Mimo to, eksperci zalecają znacznie niższe spożycie, szczególnie w przypadku dzieci i kobiet w ciąży [15].

Naturalne alternatywy dla cukru, takie jak miód czy syrop klonowy, również powinny być spożywane z umiarem

Preferencja dla naturalnych alternatyw

W świetle kontrowersji dotyczących sztucznych słodzików, wielu ekspertów zaleca sięganie po naturalne alternatywy dla cukru. Stewia, erytrytol czy ksylitol są często wskazywane jako bezpieczniejsze opcje w porównaniu do aspartamu czy sukralozy [16].

Warto również rozważyć tradycyjne, mniej przetworzone słodziki, takie jak miód, syrop klonowy czy melasa. Choć zawierają one cukry proste i kalorie, dostarczają również pewnych składników odżywczych i mogą być używane w mniejszych ilościach ze względu na intensywny smak [17].

Owoce mogą być doskonałym naturalnym zamiennikiem cukru w wielu przepisach

Czytanie etykiet produktów

Świadomy wybór zamienników cukru wymaga uważnego czytania etykiet produktów. Sztuczne słodziki mogą występować pod różnymi nazwami, takimi jak aspartam (E951), acesulfam K (E950), sukraloza (E955) czy sacharyna (E954) [18].

Warto również zwrócić uwagę na produkty reklamowane jako „bez dodatku cukru” lub „zero kalorii”, które często zawierają znaczne ilości sztucznych słodzików. Paradoksalnie, niektóre badania sugerują, że regularne spożywanie takich produktów może prowadzić do zwiększonego apetytu i w konsekwencji do przyrostu masy ciała [19].

CZYTAJ  Jak zagęścić zupę krem? Krok po kroku

Sztuczne słodziki na etykietach produktów często występują pod kodami E lub nazwami chemicznymi

Ograniczenia badań nad zamiennikami cukru

Badania nad wpływem zamienników cukru na zdrowie napotykają liczne wyzwania metodologiczne

Analizując doniesienia naukowe dotyczące zamienników cukru i ich potencjalnego związku z rakiem, należy mieć świadomość ograniczeń metodologicznych tych badań. Zrozumienie tych ograniczeń jest kluczowe dla właściwej interpretacji wyników.

Trudności w badaniach na ludziach

Większość badań sugerujących związek między zamiennikami cukru a rakiem opiera się na badaniach na zwierzętach lub badaniach obserwacyjnych u ludzi. Badania obserwacyjne mogą wskazywać na korelacje, ale nie dowodzą związku przyczynowo-skutkowego [20].

Przeprowadzenie randomizowanych badań klinicznych, które są złotym standardem w medycynie, jest w tym przypadku trudne ze względów etycznych i praktycznych. Nie można celowo narażać ludzi na potencjalnie szkodliwe substancje, a długoterminowe badania wymagałyby wieloletnich obserwacji [21].

Interpretacja danych z badań wymaga uwzględnienia wielu zmiennych i czynników zakłócających

Czynniki zakłócające w badaniach

W badaniach obserwacyjnych trudno jest kontrolować wszystkie czynniki, które mogą wpływać na wyniki. Osoby spożywające duże ilości sztucznych słodzików mogą różnić się od reszty populacji pod względem innych nawyków żywieniowych, aktywności fizycznej czy chorób współistniejących [22].

Na przykład, osoby z nadwagą lub cukrzycą częściej sięgają po produkty ze sztucznymi słodzikami. Te same osoby mogą być również bardziej narażone na rozwój niektórych typów nowotworów z powodu samej otyłości czy zaburzeń metabolicznych, a nie ze względu na spożywanie zamienników cukru [23].

Ryzyko nowotworowe jest wypadkową wielu czynników, nie tylko diety i zamienników cukru

Podsumowanie: Czy zamienniki cukru są bezpieczne?

Zrównoważona dieta z ograniczoną ilością słodzików jest rekomendowana przez ekspertów

Przegląd najnowszych badań naukowych nie dostarcza jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy zamienniki cukru powodują raka. Klasyfikacja aspartamu przez IARC jako „możliwego kancerogenu” (grupa 2B) wskazuje na potrzebę ostrożności, ale nie jest równoznaczna z dowodem na jego rakotwórczość [24].

Warto pamiętać, że do tej samej grupy 2B należą również inne substancje, takie jak aloes czy spaliny z silników benzynowych. Dla porównania, substancje z grupy 1 – czyli te jednoznacznie uznane za kancerogenne dla człowieka – to m.in. dym tytoniowy, alkohol oraz azbest [25].

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oraz amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) nadal uznają większość zamienników cukru za bezpieczne przy spożyciu w granicach zalecanych dawek. Jednocześnie eksperci zalecają umiar i różnorodność w diecie [26].

Zamiast całkowitego eliminowania lub bezgranicznego ufania zamiennikom cukru, warto przyjąć zrównoważone podejście. Ograniczenie spożycia zarówno cukru, jak i jego zamienników, na rzecz naturalnych, nieprzetworzonych produktów, jest strategią rekomendowaną przez większość ekspertów ds. żywienia [27].

W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem

Ostatecznie, decyzja o stosowaniu zamienników cukru powinna być podejmowana indywidualnie, z uwzględnieniem ogólnego stanu zdrowia, preferencji smakowych i stylu życia. Osoby z określonymi schorzeniami, kobiety w ciąży oraz dzieci powinny zachować szczególną ostrożność i najlepiej skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem przed włączeniem sztucznych słodzików do swojej diety [28].

Źródła:

1. https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/aspartame
2. https://www.iarc.who.int/news-events/iarc-monographs-evaluate-aspartame/
3. https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.1003950
4. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ijc.34438
5. https://www.nature.com/articles/s41591-023-02223-9
6. https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2015.4033
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5756564/
8. https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5867
9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4890837/
10. https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/4902
11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4232036/
12. https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5493
13. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10773525.2015.1106075
14. https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/sweeteners
15. https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/food-safety-aspartame
16. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6627226/
17. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5302422/
18. https://www.fda.gov/food/food-additives-petitions/additional-information-about-high-intensity-sweeteners-permitted-use-food-united-states
19. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7817779/
20. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6566166/
21. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5515645/
22. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6363527/
23. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5583633/
24. https://monographs.iarc.who.int/agents-classified-by-the-iarc/
25. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cancer
26. https://www.fda.gov/food/food-additives-petitions/high-intensity-sweeteners
27. https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/who-calls-on-countries-to-reduce-sugars-intake-among-adults-and-children
28. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8227014/